بیماری سارکوپنیا یکی از مهمترین مشکلات مرتبط با افزایش سن است که با کاهش تدریجی توده عضلانی، ضعف قدرت عضلات و کاهش توانایی حرکتی همراه میشود. این بیماری در ابتدا ممکن است بیصدا و بدون علامت واضح شروع شود، اما با گذشت زمان میتواند تأثیر جدی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد. بسیاری از سالمندان زمانی متوجه ضعف عضلانی میشوند که دیگر قادر به انجام فعالیتهای سادهای مانند راه رفتن سریع، بالا رفتن از پله، حمل خرید روزانه یا حتی حفظ تعادل نیستند. همین مشکلات روزمره، بیماری سارکوپنیا را به یکی از مهمترین چالشهای سلامت سالمندان تبدیل کرده است.
بیماری سارکوپنیا دقیقاً چیست؟
سارکوپنیا از ترکیب دو واژه یونانی “سارکس” به معنی عضله و “پنیا” به معنی فقدان تشکیل شده است. بنابراین، این بیماری به معنای «فقدان یا کمبود عضله» است. با بالا رفتن سن، بدن بهطور طبیعی مقداری از عضلات خود را از دست میدهد، اما در بیماری سارکوپنیا، این روند بیش از حد طبیعی و با سرعت بیشتری رخ میدهد. کاهش توده عضلانی به معنی کاهش قدرت، سرعت و استقامت بدن است؛ عواملی که برای فعالیتهای روزانه ضروریاند.
سارکوپنیا فقط محدود به ضعف عضلانی نیست. عضلات نقش کلیدی در متابولیسم، تنظیم قند خون، مصرف انرژی و حتی تولید حرارت بدن دارند. بنابراین، کاهش توده عضلانی میتواند بر وضعیت عمومی سلامت، کنترل وزن و عملکرد هورمونی نیز اثر بگذارد.
چرا بیماری سارکوپنیا اهمیت دارد؟
اگرچه بسیاری از افراد تصور میکنند ضعف عضلات بخشی طبیعی از سالمندی است، اما زمانی که کاهش عضلات شدیدتر از حالت طبیعی شود، خطرات جدی ایجاد میکند. افراد مبتلا به بیماری سارکوپنیا در معرض مشکلات زیر قرار میگیرند:
-
افزایش خطر زمینخوردن و شکستگی استخوانها
-
کاهش توانایی انجام کارهای روزمره
-
خستگی شدید و کاهش سطح انرژی
-
دشواری در راه رفتن، نشستن و بلند شدن
-
افزایش مقاومت به انسولین و احتمال بروز دیابت
-
اختلال در عملکرد سیستم ایمنی
-
وابستگی بیشتر به اطرافیان در سنین بالا
یکی از عواملی که بیماری سارکوپنیا را مهمتر میکند، این است که در مرحله اولیه تقریباً بیعلامت است و بسیاری از افراد زمانی متوجه آن میشوند که بخش قابلتوجهی از عضلات خود را از دست دادهاند.
علائم و نشانههای بیماری سارکوپنیا
علائم این بیماری بهتدریج ظاهر میشوند، اما برخی نشانهها نشاندهنده آغاز روند تحلیل عضلانی هستند:
-
دشواری در بلند شدن از روی صندلی بدون کمک دستها
-
کاهش سرعت راه رفتن
-
احساس خستگی غیرعادی پس از فعالیتهای ساده
-
کاهش اندازه عضلات در پاها یا بازوها
-
لرزش یا بیثباتی هنگام راه رفتن
-
ضعف در گرفتن اشیا یا کاهش قدرت دست
وجود چند علامت از موارد بالا میتواند نشانهی شروع بیماری سارکوپنیا باشد.
کاهش قدرت عضلانی، خستگی زودرس، کند شدن راه رفتن، دشواری در بلند شدن از صندلی و کاهش تعادل از مهمترین علائم بیماری سارکوپنیا هستند که به مرور ظاهر میشوند.
عوامل خطر بیماری سارکوپنیا
اگرچه اصلیترین علت، افزایش سن است، اما عوامل مختلفی در تشدید این روند نقش دارند.
۱. کمتحرکی و بیحرکتی طولانیمدت
بیتحرکی یکی از مهمترین عوامل تحلیل عضلات است. حتی افراد جوان نیز در صورت عدم فعالیت بدنی منظم، بخشی از عضلات خود را از دست میدهند. اما این موضوع در سالمندان با سرعت بیشتری رخ میدهد. برای مثال:
-
بستری بودن به مدت ۱۰ تا ۱۵ روز میتواند ۵ تا ۱۰ درصد توده عضلانی بدن را کاهش دهد.
-
بیماران ICU بیشترین میزان تحلیل عضلانی را تجربه میکنند و بازگشت آنها به شرایط اولیه بسیار سخت است.
کاهش فعالیت، یک چرخه خطرناک ایجاد میکند: ضعف عضلات باعث کاهش تحرک میشود و کاهش تحرک باعث تشدید بیماری سارکوپنیا میشود.
۲. تغذیه نامناسب و کمبود پروتئین
عضلات برای ترمیم و ساخت سلولهای جدید به پروتئین نیاز دارند. وقتی رژیم غذایی کمپروتئین باشد، عضلات نمیتوانند حجم خود را حفظ کنند. کمبود ویتامین D، کلسیم و منیزیم نیز روند تحلیل عضلات را تسریع میکند.
سالمندان به دلایل مختلف ممکن است پروتئین کمتری مصرف کنند:
-
کاهش اشتها
-
مشکلات گوارشی
-
مشکلات دندانی
-
ناتوانی در آمادهسازی غذا
این عوامل، خطر بیماری سارکوپنیا را چند برابر میکنند.
۳. تغییرات هورمونی
با افزایش سن، سطح برخی هورمونها کاهش مییابد:
-
تستوسترون
-
هورمون رشد
-
IGF-1
این هورمونها نقش اساسی در ساخت و نگهداری عضلات دارند. کاهش آنها به معنای افزایش احتمال ابتلا به بیماری سارکوپنیا است.
۴. بیماریهای مزمن
بیماریهایی مانند:
-
نارسایی قلبی
-
دیابت
-
بیماریهای کلیوی
-
سرطان
-
بیماریهای التهابی
میتوانند روند کاهش توده عضلانی را تسریع کنند.
تشخیص بیماری سارکوپنیا
تشخیص سارکوپنیا معمولاً با اندازهگیری قدرت عضلانی، سنجش سرعت راه رفتن و بررسی توده عضلانی انجام میشود. رایجترین روشها عبارت هستند از:
-
تست قدرت دست با دستگاه داینامومتر
-
اندازهگیری سرعت راه رفتن (کمتر از ۰.۸ متر در ثانیه مشکوک است)
-
امآرآی یا سیتیاسکن برای بررسی حجم عضلات
-
سنجش شاخصهای عملکردی مانند توانایی بلند شدن از صندلی
راهکارهای درمان و پیشگیری از بیماری سارکوپنیا
اگرچه این بیماری به مرور زمان ایجاد میشود، اما خوشبختانه با روشهای مناسب قابل کنترل است.
۱. ورزش؛ اصلیترین درمان بیماری سارکوپنیا
ورزش مؤثرترین راه برای جلوگیری از تحلیل عضلات است. تمرینات مناسب شامل:
-
تمرینات مقاومتی: کار با وزنه، کشهای ورزشی، دستگاههای بدنسازی
-
تمرینات قدرتی: اسکوات، لانج، شنا سوئدی
-
تمرینات تعادلی: یوگا، پیلاتس، تایچی
-
حرکات کششی برای حفظ انعطاف عضلات
-
فعالیتهای هوازی: پیادهروی تند، دوچرخهسواری، شنا
مهمترین نکته این است که ورزش باید منظم و مستمر باشد. حتی ۲۰ دقیقه فعالیت روزانه نیز تأثیر چشمگیری دارد.
2. تغذیه صحیح و پروتئین کافی
برای مقابله با بیماری سارکوپنیا، مصرف پروتئین کافی ضروری است. منابع مناسب شامل:
-
مرغ و ماهی
-
تخممرغ
-
لبنیات
-
حبوبات
-
گوشت قرمز کمچرب
-
آجیل و مغزدانهها
علاوه بر پروتئین، مصرف ویتامین D، کلسیم، امگا ۳ و منیزیم نیز نقش مهمی دارد.
3. تحرک در دوران بیماری و بستری
حتی در دوران بستری، باید تا حد امکان تحرک بیمار حفظ شود. فیزیوتراپی، حرکات غیرفعال، نشستن کنار تخت و ایستادنهای کوتاه اهمیت زیادی در جلوگیری از تحلیل شدید عضلات دارند.
4. مدیریت بیماریهای مزمن
کنترل دیابت، فشارخون، بیماریهای قلبی و مشکلات کلیوی به کاهش سرعت پیشرفت بیماری سارکوپنیا کمک میکند. تنظیم داروها و نظارت پزشک، نقش اساسی در این روند دارد.
نقش عضلات پا در بیماری سارکوپنیا
پاها بزرگترین مجموعه عضلانی بدن را تشکیل میدهند. بنابراین، ضعف عضلات پا اولین و مهمترین نشانهی بیماری سارکوپنیا است. تقویت عضلات پا با تمرینات ساده مانند اسکوات، بالا رفتن از پله و پیادهروی روزانه میتواند تأثیر بسیار زیادی در کاهش علائم داشته باشد.
ضعف عضلات پا نخستین و مهمترین نشانه بیماری سارکوپنیا است. کاهش قدرت در ران و ساق باعث افت تعادل، کاهش سرعت راه رفتن و افزایش خطر زمینخوردن میشود.
جمعبندی
بیماری سارکوپنیا یکی از جدیترین مشکلات سالمندی است که با کاهش قدرت عضلانی، ضعف حرکتی و کاهش کیفیت زندگی همراه میشود. با این حال، پیشگیری و درمان آن کاملاً امکانپذیر است. ورزش منظم، دریافت پروتئین کافی، تحرک در دوران بیماری و کنترل مشکلات مزمن میتواند روند تحلیل عضلات را به شکل قابلتوجهی کند کند. برای ارزیابی دقیق و برنامهریزی درمانی درست، مشاوره با دکتر عبداللهیفرد میتواند راهنمایی کامل و علمی در این مسیر ارائه دهد.
